Haastrecht. Ik moet bekennen dat ik er tot voor kort nog nooit van had gehoord. Totdat ik via Twitter een berichtje kreeg met de vraag of ik wist dat in het in Haastrecht gevestigde Museum Paulina Bisdom van Vliet een japon van Hirsch te zien was? Dat wist ik nog niet, en ik kon niet wachten om deze japon te bekijken. Afgelopen weekend was het eindelijk zover. Terwijl de zon zich de hele dag schuilhield achter de wolken en het kwik niet verder steeg dan vijf graden Celsius stapte ik in de trein en bus richting het Zuiden.

Details japon Hirsch & Cie in Museum Paulina Bisdom van Vliet in Haastrecht
Details van de japon van Hirsch in Museum Paulina Bisdom van Vliet.

Familie Bisdom van Vliet

Museum Paulina Bisdom van Vliet is gevestigd in het voormalige woonhuis van de familie Bisdom van Vliet. De vader van Paulina, Marcellus, liet het huis in de periode 1874-1877 bouwen op de plek van een eerder familiehuis. De geschiedenis van de familie begon rond 1550 met ene Jan Bisdom uit het tegenwoordige Krimpen aan de IJssel. De toevoeging Van Vliet kwam pas in 1755 achter de naam dankzij de aankoop van het voormalige slot van Vliet, dichtbij Haastrecht. De familie werd voornamelijk rijk dankzij de handel in zeil, touw en hennep en lucratieve beleggingen. Zij had veel invloed in de omgeving van Haastrecht, doordat zij vele bezittingen had en doordat veel mannen uit de familie, waaronder Marcellus, burgemeester van Haastrecht werden.

Paulina Bisdom van Vliet

Paulina Bisdom van Vliet werd in 1840 geboren als enig kind van Marcellus Bisdom van Vliet en Maria Elisabeth Knogh. Uit het eerste huwelijk van haar moeder had zij twee halfzussen en een halfbroer. Een gouvernante was verantwoordelijk voor de opvoeding van de jonge Paulina, die als kind graag schreef en tekende. In 1865 reisde zij samen met haar ouders per koets naar Italië en Zwitserland, een enorme luxe voor die tijd. Vier jaar later trouwde Paulina met marine-officier Johan Jacob le Fèvre de Montigny, waarna het echtpaar zich in Den Haag vestigde.

Na de dood van Paulina’s moeder in 1871 brak haar vader het familiehuis af. In 1874 begon hij met de bouw van het latere Museum. Het was de bedoeling dat hij hier zou gaan wonen, maar hij stierf voordat zijn nieuwe woning gereed was. Vervolgens ging Paulina hier samen met haar echtgenoot wonen, omdat Johan gevraagd was om zijn schoonvader op te volgen als burgemeester van Haastrecht.

Kleedkamer van Paulina Bisdom van Vliet in Haastrecht
De kleedkamer van Paulina Bisdom van Vliet.

Liefdadigheid

Lang kon Paulina echter niet genieten van haar nieuwe rol als burgemeestersvrouw, want Johan stierf niet lang na haar vader, in 1881. Als weduwe zat Paulina echter allerminst stil. Integendeel, zij lijkt juist optimaal gebruik te hebben gemaakt van de vrijheid die het bestaan als weduwe haar bood. Na de dood van haar echtgenoot wist zij een eigen leven op te bouwen, binnen de grenzen van de mogelijkheden die een rijke vrouw eind negentiende en begin twintigste eeuw had. Dit deed zij door zich op liefdadigheid te storten, een veel voorkomende ‘carrière’ voor rijke vrouwen in deze periode. Zo stichtte zij een meisjesschool, nam zij het initiatief voor de bouw van een nieuw kerkgebouw voor de Nederlandse Protestantenbond, en steunde zij de gymnastiekvereniging, de ijsclub en de muziekvereniging. Ook financierde Paulina de schoolopleiding van de dochter van haar huisknecht.

Museum Paulina Bisdom van Vliet

Paulina stierf enkele weken voor haar 83ste verjaardag, op 1 juni 1923. In haar testament liet zij optekenen dat haar huis na haar dood een museum moest worden, én dat er niets aan de inrichting mocht worden veranderd. Dat laatste is niet geheel gelukt – zo is bijvoorbeeld de keuken niet meer origineel – maar het huis ademt de sfeer van de tijd van Paulina.

De voor bezoekers toegankelijke ruimtes zijn ingericht met meubels van Paulina en erfstukken van de familie Bisdom van Vliet. In de kamers zijn vele portretten van familieleden van Paulina te vinden, maar wat mij vooral opviel waren de vele vitrinekasten vol kristal en (Chinees) porselein, waar Paulina graag mee pronkte. Daarnaast vond ik ook de speeldoos en de pendule, die vrolijke deuntjes speelden, vond ik erg bijzonder.

Kleding in Museum Paulina Bisdom van Vliet in Haastrecht
Kleding in de kostuumvitrine van Museum Paulina Bisdom van Vliet.

Japon van Hirsch

Het hoogtepunt van het museum vormde voor mij natuurlijk de kostuumkamer, waar een moderne kostuumvitrine is gebouwd die de tentoongestelde kledingstukken moet beschermen tegen schadelijke invloeden van buitenaf. Hier is de japon van Hirsch te bewonderen, naast oudere kledingstukken zoals een robe à la Française en een mannenkostuum. Het gaat om een tweedelige lichtgroene japon uit het begin van de jaren 1890, waarbij de aandacht onmiddellijk wordt getrokken door de enorme pofmouwen, terwijl de rok vrij eenvoudig is. De mouwen doen denken aan die van een paarse japon van Hirsch uit 1893, die te zien was tijdens de tentoonstellingen Catwalk in het Rijksmuseum en Uit de mode in het Centraal Museum. Paulina hield van mooie kleding en bleef op de hoogte van het laatste modenieuws dankzij internationale damestijdschriften als Der Bazar en Illustrierte Frauenzeitung.

Mode in vrouwentijdschrift van Paulina Bisdom van Vliet
De Illustrierte Frauen Zeitung op tafel in de kleedkamer van Paulina Bisdom van Vliet.

Of de japon daadwerkelijk afkomstig is van Hirsch is niet helemaal zeker. Het museum gaat er vanuit dat dit hoogstwaarschijnlijk het geval is, aangezien het kasboek van Paulina in 1892 vermeldt dat zij in dit jaar meerdere malen iets kocht bij Hirsch. Bovendien is de japon te zien op het portret dat Thérèse Schwartze in 1892 van Paulina maakte. Zij was vooral bekend van portretten van de fine fleur van Nederland, waaronder leden van het Koninklijk Huis en de rijke families Borski en Van Loon. Schwartze was zelf klant bij Hirsch en introduceerde Isaas Israëls bij het modehuis. Volgens haar nicht en leerling Lizzy Ansingh nam Schwartze ook haar klanten mee naar Hirsch om er kleding uit te zoeken voor op hun portret. Zou het kunnen dat Schwartze Paulina eveneens meenam naar het modehuis, met de aankoop van de groene japon als resultaat?

Portret Paulina Bisdom van Vliet door Thérèse Schwartze, 1892
Kijk en vergelijk. Links: Thérèse Schwartze, portret van Paulina Bisdom van Vliet (1892). Rechts: japon van (hoogstwaarschijnlijk) Hirsch in Museum Paulina Bisdom van Vliet.

 

Vergelijking japon en portret

Dat is mogelijk. De pofmouwen zijn identiek aan de mouwen op het portret. Ook de strik bij het decolleté is vergelijkbaar. Op het portret oogt de japon echter pompeuzer dan in het echt en ook op twee andere punten wijkt het portret sterk af van de japon in Museum Paulina Bisdom van Vliet. Allereerst is op het portret een opstaande witte kraag te zien, die bij de japon in het museum ontbreekt. Dit hoeft niets te betekenen. Het kan zijn dat de kraag niet samen met de japon in het museum bewaard is gebleven, omdat hij bijvoorbeeld versleten of kwijtgeraakt was, of omdat hij ook werd gecombineerd met andere japonnen.

Opvallender is dat de japon op het portret blauw is en niet groen, zoals het exemplaar in het museum. Onderzoek heeft weliswaar aangetoond dat de japon in het museum in de loop der tijd is verkleurd, maar blauw is hij nooit geweest. Is deze discrepantie te wijten aan artistieke vrijheid van de kunstenares? Of gaat het hier toch om een andere japon?

Of de japon in Museum Paulina van Vliet daadwerkelijk van Hirsch is zullen we waarschijnlijk nooit met 100% zekerheid weten. Dat de japon in de collectie van het museum terecht is gekomen is echter wel bijzonder. Al haar andere bovenkleding liet Paulina namelijk na aan de eerdergenoemde dochter van de huisknecht. Hirsch of niet, dat de japon een museumstuk werd geeft wel aan dat Paulina de (historische) waarde ervan inzag.

Meer weten?

Wil je meer weten over het Amsterdamse modehuis Hirsch & Cie? Lees dan mijn boek over de geschiedenis van dit modehuis, dat is verschenen bij Uitgeverij Verloren.

Bestel hier het boek ‘Hirsch & Cie Amsterdam (1882-1976)’

 

Alle foto’s bij deze blogpost zijn gemaakt en geplaatst met toestemming van Museum Paulina Bisdom van Vliet. © Femke Knoop

Share