Bergen-Belsen. De meeste mensen die Het Achterhuis hebben gelezen, zullen weten dat Anne Frank in februari of maart 1945 in dit concentratiekamp de dood vond, waarschijnlijk als gevolg van vlektyfus. Maar hoe ziet die plek er eigenlijk uit? En wat is de geschiedenis van Bergen-Belsen? Ik wilde dit graag weten en besloot het concentratiekamp te bezoeken.

Gedenkstätte Bergen Belsen op de Lüneburger Heide in Duitsland

Bergen-Belsen ligt aan de zuidrand van de Lüneburger Heide, waar een groot militair oefenterrein van de NAVO is gevestigd. Nu het zomer is kleurt de heide roze, geel en groen en als je niet beter wist zou je de omgeving vredig noemen. In de Tweede Wereldoorlog vonden hier echter vreselijke gruweldaden plaats.

Kuilen en zelfgemaakte tenten zonder sanitair

Het documentatiecentrum bij de Gedenkstätte Bergen-Belsen is gevestigd in een modern betonnen gebouw dat in al zijn kille soberheid recht doet aan de geschiedenis van het kamp. De tentoonstelling die hier te zien is gaat tot in detail in op de geschiedenis van Bergen-Belsen, die begon in 1935. In dat jaar werden op deze plek barakken gebouwd voor de bouwvakkers die (een deel van) het militaire oefenterrein bij Bergen aanlegden.

Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werden aanvankelijk krijgsgevangenen uit Frankrijk en België in de barakken ondergebracht. Na de Duitse inval in de Sovjet-Unie in 1941 kwamen hier al snel 21.000 Russische krijgsgevangenen bij. De barakken bleken veel te klein en de krijgsgevangenen leefden in kuilen en zelfgemaakte tenten zonder sanitair. Duizenden krijgsgevangenen vonden in de winter van 1941 op 1942 de dood als gevolg van dysenterie en vlektyfus.

Anne Frank

In april 1943 nam de Schutzstaffel (SS) het zuidelijk deel van kamp Bergen-Belsen over om er joden onder te brengen. Onder de joodse gevangenen bevonden zich onder andere joden die de SS wilde ruilen tegen Duitse krijgsgevangenen in het buitenland. Vanaf maart 1944 was er ook een afdeling voor mannelijke gevangenen die niet langer konden werken en vanaf augustus 1944 was er een aparte vrouwenafdeling. De vrouwen werden aanvankelijk in tenten ondergebracht, totdat deze in november 1944 instortten als gevolg van zware herfststormen.

Symbolisch graf van Anne Frank

In november 1944 kwamen Anne Frank en haar oudere zus Margot vanuit Auschwitz-Birkenau aan in Bergen-Belsen. De omstandigheden werden er in de winter van 1944-1945 steeds slechter. Er was nauwelijks eten in het kamp, het was er overvol, koud en nat, en er heersten besmettelijke ziektes. Hoewel in Bergen-Belsen geen gaskamers waren stierven er naar schatting in totaal 52.000 van de 120.000 gevangenen in dit deel van het kamp, waarvan het merendeel in de laatste maanden van de oorlog. Onder hen waren Margot en Anne Frank, die in februari of maart 1945 stierven als gevolg van vlektyfus. Een symbolische grafsteen op het kampterrein herinnert aan hun dood.

Schokkende beelden

Bij de bevrijding van Bergen-Belsen op 15 april 1945 troffen de Britse soldaten duizenden dode lichamen en uitgemergelde gevangenen aan. De Britten maakten filmbeelden in het kamp, die in de tentoonstelling te zien zijn. Bij de ingang van de filmzaal staat aangegeven dat de beelden schokkend kunnen zijn voor kinderen onder de veertien, maar ik denk dat zij ook voor vele volwassenen te heftig zijn. De filmbeelden zijn namelijk zeer expliciet en tonen onder andere hoe Britse soldaten de magere lijken op karren en in massagraven gooiden.

De grafheuvels met de massagraven zijn nog altijd te zien op het kampterrein achter het documentatiecentrum. ‘Hier ruhen 1000 toten’ of ‘Hier ruhen 2500 toten’ staat aangegeven op de muren rondom de grafheuvels. Het is nauwelijks voor te stellen dat zoveel mensen op zo’n klein stukje grond begraven zijn.

massagraf in concentratiekamp Bergen-Belsen

Het is moeilijk om voor te stellen hoe het kampterrein er tijdens de Tweede Wereldoorlog uitzag. De barakken en tenten zijn verdwenen en alleen paden, blootgelegde fundamenten en informatiezuilen herinneren aan de vroegere structuur van het kamp. Zo zijn de fundamenten te zien van het blok waar uitwisselingsjoden uit Hongarije waren ondergebracht. 1683 van hen mochten in december 1944 naar Palestina met het zogenaamde Kasztner-transport.

Symbolische grafstenen

Ook zijn op het kampterrein monumenten te vinden, waarmee de doden van Bergen-Belsen herinnerd worden. Op het terrein zijn algemene monumenten te vinden, zoals een wand met opschriften, een obelisk, een houten kruis en een joods gedenkteken. Daarnaast zijn er symbolische grafstenen opgericht door vrienden en familieleden van de doden. ‘G. Michel Georges 1881-1945 Déporté voluntaire le 2. Octobre 1944’ las ik op één van de stenen. Hij wist niet dat hij zijn dood tegemoet trad toen hij vrijwillig op transport ging…

In een meditatieruimte kan de bezoeker even stil staan bij de slachtoffers die het kamp heeft geëist. Want stil word je in Bergen-Belsen, van de overweldigende cijfers en verhalen. Tegelijkertijd inspireert deze plek mij ook om de verhalen van de Holocaust door te vertellen. Het is belangrijk om de herinnering levend te houden, zodat nooit vergeten wordt wat in Bergen-Belsen en elders tijdens de Tweede Wereldoorlog is gebeurd, en dit ook nooit weer zal gebeuren.

monument Gedenkstätte Bergen-Belsen

Share