Naar schatting zijn zo’n 6 miljoen (!) mensen in de laatste vijf eeuwen vanuit Duitstalig gebied naar Nederland geïmmigreerd. Er is dus een grote groep mensen die potentieel geïnteresseerd is in genealogisch onderzoek in Duitsland. Ik ben één van hen. In 1816 vestigde mijn oudvader Joan Henrich Antoon Knaup, afkomstig uit het plaatsje Osterwick in de buurt van Münster, zich in Friesland na zijn huwelijk met Antje de Boer. Volgens de huwelijksakte was de vader van Joan Henrich meesterkleermaker, en het is die link met textiel die mij in het bijzonder interesseert. Maar waar begin je met het zoeken van je Duitse roots?
Op onderzoek uit
Ik besluit terug te gaan naar de plek waar mijn oudvader Joan Henrich vandaan kwam. Op een waterkoude zaterdag in november parkeer ik mijn auto vlakbij de Sankt Fabian und Sebastian Kirche in Osterwick, dat tegenwoordig onderdeel is van Rosendahl. In de straten van Rosendahl-Osterwick, een klein dorpje in de buurt van Münster, is het stil. Afgezien van een gezin dat de speeltoestellen in het Dorfpark uitprobeert, lijkt het dorp uitgestorven. De bomen zijn kaal, de lucht is grijs en het ruikt naar open haard en natte aarde toen ik door de verlaten straten loop. Iemand zei ooit tegen mij dat dit deel van Nordrhein-Westfalen niet het meest inspirerende deel van Duitsland is, en ik begrijp nu waarom.
Helaas, niets in Rosendahl-Osterwick herinnert aan de tijd dat mijn voorouders hier nog woonden en werkten in de textielindustrie. Zelfs op de begraafplaats zijn alle oude graven geruimd en is geen Knaup meer te vinden. Het dorp bestaat grotendeels uit moderne, massieve woningen die zijn opgetrokken uit bruin baksteen en grijze rolluiken voor de ramen hebben. De Sankt Fabian und Sebastian Kirche lijkt wel oud te zijn, maar ook die hebben mijn voorouders nooit gezien. Met de bouw werd namelijk pas in 1907 begonnen.
Ook de textielproductie is al lang geleden uit het dorp verdwenen. De enige link met textiel is het beeld van de ‘Kiepkerl’ of marskramer, dat aan de overzijde van het kerkplein voor de huisartsenpraktijk staat. Nee, om meer te weten te komen over mijn Duitse roots en de link met textiel, moet ik toch echt verder zoeken.
Versnipperd onderzoek
Eenmaal weer thuis ga ik online verder op onderzoek uit. Voor onderzoek in Duitsland was het lange tijd een vereiste dat je het specifieke dorp van herkomst moest kennen om een persoon te vinden. Duitsland kent namelijk een turbulente geschiedenis, waardoor het land is versnipperd in talloze vorstendommen en bondslanden, steden en gemeenten. De grenzen daarvan zijn pas na de Tweede Wereldoorlog definitief vastgelegd. Ook was het vrijwel onmogelijk om toegang te krijgen tot de belangrijkste rooms-katholieke bestanden. Bovendien waren (en zijn) de Duitse archieven minder ver met digitalisering. Daardoor was het vaak noodzakelijk om naar Duitsland af te reizen om daar ter plekke onderzoek te doen.
Gelukkig zijn er tegenwoordig online grote doorzoekbare databases met Duitse records beschikbaar, waardoor er tegenwoordig meer mogelijk is. Wel verschilt het per deelstaat hoe ver de archieven zijn met de digitalisering van bronnen. Over het algemeen zijn archieven in het westen van Duitsland verder met digitalisering dan in het oosten. Ik heb geluk, want de deelstaat Nordrhein-Westfalen, waartoe Osterwick behoort, blijkt koploper te zijn op het gebied van digitalisering. Grote delen van de burgerlijke stand, kerkboeken en Kirchenbuchduplikate zijn hier al gedigitaliseerd.
Daarnaast kunnen onderzoekers voor protestantse kerkboeken (tegen betaling) terecht bij de website Archion. Katholieke kerkboeken zijn gratis te vinden op de website Matricula. Die website blijkft voor mijn onderzoek erg interessant. Op Matricula kun je gratis katholieke kerkboeken uit o.a. Münster en Paderborn raadplegen, evenals het historisch Duitse Groothertogdom Luxemburg. Ik vind er de doop- trouw- en begraafboeken van de Ss. Fabian und Sebastian-parochie in Osterwick. Het is wel even bladeren en goed lezen, want de boeken zijn nog niet op naam doorzoekbaar.
In dienst van Napoleon
Via Geneanet vind ik drie mensen met de naam Knaup in Osterwick. Eén daarvan is Joan Heinrich, een ander is zijn vader. Zij komen voor in de registers van het Napoleontische leger, waar Joan Heinrich op 21 april 1813 werd ingeschreven. Hij kwam terecht in het 21e infanterieregiment van Linie van het Franse leger, waar hij werd ingedeeld bij de grenadiers. Zijn militaire carrière duurde echter niet lang. Het is moeilijk leesbaar, maar vanaf 20 juni 1813 is hij déporté (gedeporteerd) of déposé (uit zijn ambt gezet/neergeslagen).
Het mooiste aan deze bron is de beschrijving van het uiterlijk van de mensen die in dienst waren. Mijn Duitse voorouder ‘Jean Henri’ was 1,69 meter lang, had een hoog voorhoofd, blauwe ogen, een spitse neus, kleine mond, ronde kin en blond haar. Bij eigenaardigheden valt petite vérole, oftewel kinderpokken, te lezen. Wat een prachtige bron! Bij gebrek aan afbeeldingen, krijg ik op deze wijze toch een beeld van mijn voorvader.
En nu verder
Daar houdt het onderzoek naar mijn Duitse roots voorlopig op. De komende tijd ga ik verder zoeken in de doop- trouw- en begraafboeken op Matricula. Daarnaast ga ik meer lezen over de geschiedenis van Osterwick en omgeving. Wie weet wat ik dan nog tegenkom?
Wil jij ook meer te weten komen over jouw eigen Duitse voorouders? De volgende websites hebben mij erg geholpen:
- Eric Hennekam heeft een internetgids samengesteld voor genealogie in Duitsland, met daarin een lange lijst met websites en andere bronnen die van belang kunnen zijn voor genealogisch onderzoek.
- Lees deze blogpost op Yory over het vinden van Duitse voorouders.
- Dit artikel van het Centraal Bureau voor Genealogie bespreekt een aantal websites die kunnen helpen bij online onderzoek.
Veel succes met het onderzoek.
