“Meine Reisen nach Warburg wurden häufiger, sie hatten nur das eine Ziel – den Friedhof”[1]

In zijn boek Denk ich an Deutschland in der Nacht schreef de uit Warburg afkomstige schrijver en uitgever Emil Herz (1877-1971) in 1951 over de joodse begraafplaats in Warburg. Gezeten op de bank naast het familiegraf droomt hij weg. Terwijl zijn blik valt op de stadsmuur, de 13e-eeuwse toren en de in de verte opdoemende bergen komt de geschiedenis van de stad en van zijn familie voor hem weer tot leven.

Net als in het verhaal van Emil Herz was de joodse begraafplaats ook het enige doel van mijn reis naar Warburg. Ik kwam er om het graf, of liever gezegd de urn, van Sally Berg (1857-1924) te bezoeken.

Hij was één van de oprichters van Hirsch & Cie Amsterdam en stierf in 1924 vrij onverwacht op zijn landgoed Denneheuvel in Heemstede. Na zijn crematie in Amsterdam werd de urn met zijn stoffelijk overschot overgebracht naar het graf van de familie Berg in Warburg, waar hij oorspronkelijk vandaan kwam.

Joodse begraafplaats Warburg

De joodse begraafplaats in Warburg is een plek die tegenwoordig somber stemt. Alles hier lijkt te herinneren aan de Holocaust, van de plaquette met namen van Warburgse joden die omkwamen tijdens het Nazi-regime (1933-1945) tot de vervallen grafstenen die met bramenstruiken zijn overwoekerd, omdat er schijnbaar niemand meer is die ze kan onderhouden. Sommige grafstenen zijn scheef gezakt, andere zijn groen uitgeslagen en zo oud dat de (Hebreeuwse) teksten niet of nauwelijks meer te lezen zijn.

Te midden van de vervallen graven staat de obelisk die het graf van stamvader Salomon Berg en zijn tweede echtgenote Sophie markeert er glimmend bij. In de muur erachter staat de urn van Sally, met daar bovenop een grote steen ten teken dat hier iemand is geweest om hem te gedenken. Aan weerszijden van het familiegraf staan stenen bankjes voor bezoekers.

Het graf van de familie Berg vormt onmiskenbaar het middelpunt van de begraafplaats. Daardoor wordt meteen duidelijk dat de familie ooit erg belangrijk was voor de joodse gemeenschap in Warburg, en misschien zelfs daarbuiten. Maar dat is lang geleden, voordat Adolf Hitler in 1933 aan de macht kwam. Dat de Nazi-terreur ook aan de familie Berg niet voorbij ging blijkt de plaquette met de namen van Nazi-slachtoffers:

Fanny Berg 25.11.1890 – 7.1.1942 Selbstmord * Felix Berg 1867 – verschollen unbekannt * Hugo Berg 18.4.1879 – 25.8.1943 * Josef Berg 20.10.1891 – verschollen Auschwitz * Julius Berg 22.12.1882 – verschollen Trawniki * Karl Berg 4.7.1886 – verschollen Majdanek/Lublin * Martha Berg geb. Markus 14.2.1894 – verschollen Auschwitz * Mary Berg geb. May 2.9.1883 – 14.10.1944 Auschwitz * Norbert Berg 15.8.1895 – verschollen Polen * Sally Berg 30.9.1873 – 30.1.1945 Bergen-Belsen * Selma Berg geb. Natansohn 23.7.1866 – 4.8.1942 Theresienstadt * Werner Richard Berg 7.10.1911 – 30.9.1942 Auschwitz.

Geheel volgens de joodse traditie laat ik een steen achter om ook hen, die geen graf hebben, te gedenken.


[1] Emil Herz, Denk ich an Deutschland in der Nacht (Berlijn 1951)

Share